واقفی که حرم و مشهد را متحول کرد

آشنایی با وزیر نظام، یکی از واقفان دوره قاجار و مدفون در حرم مطهر که درآمد بازارش را وقف تعزیه ماه صفر کرد

میرزا فضل‌ا... خان نوری (ملقب به وزیر نظام) فرزند میرزا اسدا...‌خان نوری، لشکرنویس‌باشی و برادر بزرگ میرزا آقاخان نوری، صدراعظم ناصرالدین‌شاه است که در سال ۱۲۰۹ قمری به دنیا آمد. وزیر نظام در سال ۱۲۷۰ قمری به‌ عنوان متولی آستان قدس و وزیر فریدون‌میرزای فرمانفرما والی خراسان، از تهران مامور در خراسان شد. وزیر نظام به مدت دو سال متولی آستان قدس رضوی بود. او در دوره کوتاه تولیت خود بر آستان قدس به طور همزمان تعمیرات و اصلاحات در حرم رضوی و شهر مشهد را شروع کرد. هر چند که عزل وی از این سمت باعث شد بسیاری از اقداماتش ناتمام رها شود، اما یادگارهای بسیاری از خود به جا گذاشت.
​​​​​​​
خادم امام(ع) و مردم
وزیر نظام در مدت تولیت خود در آستان قدس رضوی خدمات شایانی در حرم مطهر رضوی انجام داد، از جمله مرمت و تزیین ایوان طلای نادری و سقاخانه، تعمیر مسجد جامع گوهرشاد، نصب چهار جفت درِ نقره در حرم مطهر، تذهیب و مرمت درِ طلای مرصّع جواهرنشان ضریح مطهر، احداث حوضی بزرگ در صحن آزادی، تزیین و تعمیر دارالحفّاظ، دارالسیاده، توحید‌خانه و غرفه‌های صحن، مفروش‌کردن هر دو صحن مقدس با سنگ مرمر، ساخت عمارت بالای حوض انبار صحن مقدس انقلاب موسوم به دارالتولیه، نصب چراغدان‌های بلور و قندیل‌هایی در حجره‌های دو صحن و مناره‌های حرم و مسجد جامع گوهرشاد، تذهیب و مرمت کتب فرسوده کتابخانه آستانه، تشویق طلاب و اهل علم و انتظام مَدرس طلاب و عبور دادن آب قنات سناباد از مطبخ حرم و... . به گزارش خبرگزاری رضوی، او اقدامات عمرانی بسیاری هم در شهر مشهد داشت، شامل برچیدن دکان‌های مزاحم پایین خیابان، ساخت حمام و بازار حضرت از وجوه حق‌التولیه، احداث کاروان‌سرا و بازاری بزرگ در ضلع غربی صحن انقلاب و جنوب بست بالا که بعدا به بازار وزیر نظام شهرت یافت، احداث کاروان‌سرایی در جنوب صحن نو برای صنف جواهریان و فیروزه‌تراشان، تعمیر بازارهای آغچه و عباسقلی‌خان و اختصاص آن‌ها به صنف سنگ‌تراشان، سرّاجان و سایر کسبه، مفروش کردن خیابان‌های علیا و سفلی با خشت پخته و سنگ خام، دیوارکشی کناره‌های نهر خیابان، تشویق اهل صنعت و تامین رفاه کسبه و رعیت و مرمت مسجد محراب‌خان نوغان. وی با اقداماتی مانند عفو بعضی از مالیات‌ها و بیرون کردن مجرمان از شهر، توانست شرایط عمومی زندگی در مشهد را بهبود بخشد.
موقوفات وزیر نظام در مشهد
وزیر نظام بخشی از بودجه لازم برای اقدامات اصلاحی در حرم مطهر رضوی را از درآمدهای آستان قدس و بخشی دیگر را از اموال شخصی‌اش تامین می‌کرد و در این راه برخی از دارایی‌های خود در مشهد را هم وقف کرد. وقف رقبات معروف به تیمچه حکاکان، بازار کفشدوزان و بازار وزیر نظام، برای روشنایی صحن‌ها و کمک به زوار در سال ۱۲۷۱ قمری از جمله وقف‌های اوست. این واقف نیک‌اندیش فروشگاه‌های بازار کفشدوزان متصل به صحن انقلاب کنونی را همراه با زمین خرید و وقف کرد تا هرسال آن‌چه از منافع این وقف به دست می‌آید، بعد از مصارف تعیین‌شده در وقف‌نامه، یک‌دهم آن را متولی شرعی در دهه آخر صفر و در ایوان طلای صحن مقدس عتیق صرف عزاداری در دهه آخر صفر و شهادت امام رضا(ع) کند. سرا و بازار وزیر نظام یکی از بازارهای تاریخی مشهد در بست بالا خیابان میدان حضرت بود که در سال ۱۳۵۴ با احداث صحن جمهوری اسلامی از بین رفت. وزیر نظام به دلیل اختلاف با فریدون‌میرزا در اداره امور، پس از دو سال تولیت و وزیری خراسان، به دربار احضار و از کار برکنار شد. این واقف نیکوکار سرانجام در سال ۱۲۸۹ قمری در سن ۸۰ سالگی در تهران درگذشت و پیکرش به مشهد منتقل و در رواق دارالفیض، پشت سر حضرت(ع) و در قسمت شرقی مسجد زنانه، به خاک سپرده شد.