حضرت زهرا سلام اللهعلیها و بعد از رحلت پدر بزرگوارش (صلّی اللهعلیه وآله وسلم) مسئوولیت سنگینی را برعهده داشتند ایشان نتوانستند در مقابل بدعت و نوآوری جامعه آن روز آرام و خاموش بنشینند، و برای دفاع از ولایت و اسلام در برابر مهاجرین و انصار در مدینه همراه و یاور همسرشان بودند، ایشان برای اخذ حق خود با عفاف و حجاب کامل در مسجد حاضر شدند و بین زنان و مردان پرده کشیدند. [۷] . و از پس پرده به سخنرانی مشغول شدند. شخصاً در مساجد و مکانهای عموم در برابر زنان انصار و مهاجر حاضر شدند و حجت را بر آنان تمام کردند و از آنها یاری میطلبید. با همه اینها آن حضرت خانه داری و انجام تکالیف منزل را سعادت بزرگی میدانستند، زمانی که ابتدای زندگیشان پدر بزرگوارشان (صلّی اللهعلیه وآله وسلم) کار را بین او و علی علیه السّلام تقسیم نمودند. حضرت فاطمه زهرا (سلام اللهعلیها) میفرمایند: تنها خدا میداند که چقدر خوشحالم، زیرا پیامبر مرا از پذیرفتن وظایف خارج از منزل و کاری که برای مردان است آزاد و راحت ساخت، اما با این حال هرگاه وظیفه الهی ایشان بود که در جامعه حاضر شوند با اصل عفاف و حجاب کامل وارد جامعه میشدند. مثلاً در دوران حضرت علی (علیه السّلام) مسجد ایشان و مسجد حضرت علی (علیه السّلام) مشخص و جدا از هم بود که به تبلیغ دین و حدیث میپرداختند و حتی زنان جداگانه در آن مسجد بر جنازهها نماز میگذاردند. [۸] .
زن در قبال منکرات اجتماعی مکلّف است، و وظایف بسیاری دارد تا نه تنها حرکتهای مثبت و منفی همجنسان خود را هوشیارانه بنگرد و تحرکات سیاسی آنها را در نظر داشته باشد بلکه در خودسازی و پاکسازی فکری جامعه نیز مسئول است. «کلکم راع و کلکم مسؤولٌ عن رعیته» بنابراین زن با امر به معروف و نهی از منکر کردن زنها میتواند فضای اجتماعی سالم و معنوی سازد. با توجه با ظرافتی که در سرشت و خلقت زن وجود دارد آنها نمیتوانند همانند مردان مسؤولیت حرفهای پرمشقت و سنگینی را پذیرا باشند، چون آنها موجودی حساس آفریده شده اند. انّ المراةَ ریحانةٌ لیستْ بقهرمانة [۹] . حضرت علی (علیه السّلام) میفرماید: زن گلی از گلزار زندگی است نه قهرمان.
نگاهی تاریخی به فعالیت زن در جامعه
زنان با ایمان و متدین در دوران پیامبر و امامان ما نیز در عرصههای مختلف اجتماعی فعالیت بسیاری داشتند. زنانی بودند که برای تحقیق و پرس و جو در باره عقاید مذهبی مسافت زیادی را طی میکردند تا به خدمت رسول خدا برسند و مسائل خود را عرضه دارند. در مساجد و اماکن عمومی به تدریس و بیان مسائل شرعی میپرداختند. [۱۴] . و نیز در کارهای پزشکی (از جمله قابلگی) برای زنان و همسر پیامبر و امامان دیگر پرستاری میکردند. [۱۵] . در جنگ خیبر همراه پیامبر اکرم صلّی اللهعلیه وآله وسلم حضور داشتند و برای دفاع از دین در زمینههایی به پرستاری و طبابت و آب رسانی خدمت میکردند، این افراد از شیعیان خالص نزد امیرالمؤمنین علیه السّلام به شمار میرفتند. [۱۶] . اما تمام این موارد در قالب پوشش کامل و عفاف اسلامی و در حد ضروری بوده است. پس الان هم زنان میتوانند با رعایت عفاف و در حد ضرورت وارد جامعه شوند. خداوند درباره پوشش زن در جامعه میفرماید: ای پیامبر به زنان و دختران مؤمن خود بگو، که خودشان را با چادر بپوشانند آن برای این است که آنها با عفت شناخته شوند و از تعرض و جسارت مردان بوالهوس آزار نکشند و آن امر برای آنان بهتر است و خداوند آمرزنده و مهربان است. [۱۷] [۱۸] .
تفاوتهای زن و مرد در وظایف و حقوقی که دارند همواره مورد بحث بوده است. ثمرهی مباحث در دو دیدگاه متقابل ارایه شده است. در یک دیدگاه، زن از سطح انسانیت تنزل میکند و صورت ابزار و وسیله به خود میگیرد. از سوی دیگر، دیدگاهی نیز هیچ تفاوتی بین زن با مرد قایل نمیشود و معتقد است زن در همهی زمینهها همتای مرد است. این همان فمینیسم است. این نوشتار بر آن است تا با توجه به کاستیهای دو دیدگاه یاد شده به تحقیق وتبیین دیدگاه قرآن در این باره بپردازد. در میان اقوام و دانشمندان گذشته نظر بسیار بدبینانه ای نسبت به زن وجود داشته است. افلاطون، با جرئت و تهور فراوان، از ورود زن به هر کاری و از برابری زن و مرد در همه ی موقعیتها پشتیبانی میکرد. اما ارسطو، که با تعصبات روزگار خود بیشتر سازگار بود، زن را ناقص میدانست و به عقیده ی او طبیعت آنجا که از آفریدن مرد ناتوان است، زن را میآفریند. زنان و بندگان، از روی طبیعت، محکوم به اسارت اند و به هیچ وجه سزاوار شرکت در کارهای عمومی نیستند. [۱] .
آگوستین قدیس قائل بود: زن حیوانی است که نه استوار است و نه ثابت قدم، بلکه کینه توز است و زیانکار و منبع همه مجادلات و نزاعها و بی عدالتیها و حقکشیها. [۲] . بعضی از پیروان فروید معتقدند: زن خدمت قابلی به فرهنگ بشر نکرده و در هیچ فنی موقعیتی به دست نیاورده است جز در شستن و بافتن و آرایش کردن که فنون جنبی است و مجاهدهای برای پوشانیدن دستگاههای جنسی و جلب مرد. [۳] . در تورات کنونی آمده است که وجود زن، طفیلی وجود مرد است و از دنده ی چپ مرد آفریده شده است. [۴] . در مقابل نظریه های افراطی، نظر بسیار خوشبینانه ای نیز نسبت به زن وجود دارد. گاندی میگوید: هیچ یک از شرارتهایی که مرد مسئول آن است، چنان پست و مفتضح و خشن نبوده که توهین به نیمه ی برتر انسانیت. جنس زن را ضعیف تر نمیدانم، چون اصیل تر از مرد است. حتی امروز هم زن تجسم ایثار، رنج کشیدن خاموش، فروتنی، ایمان و معرفت است. شهود زن اغلب صادق تر است تا تصور خود بینانه ای که مرد از دانش برتر خود دارد. [۵] . زن در نزد مصریان مقام والایی داشت تا جایی که تسلط زن و مادر شاهی بر تسلط مرد یا پدر شاهی غلبه داشته است. [۶] .
اسلام تنها دینی است که شخصیت و حقوق زن را در ابعاد گوناگون و با توجه به توانمندیها و وظایفی که دارد منظور کرده است. گوستا ولوبون میگویدکه اسلام اولین مذهبی است که در اصلاح حال زنان و ترقی و تعالی آنان قدمهای خیلی وسیعی برداشته است. زیرا این مطلب مسلم است که در میان تمام مذاهب و اقوامی که قبل از اسلام آمده اند وضع و حالت زیاده از حد ضایع و خراب بوده است. اینک لازم است موضع اسلام را در اینباره از متن قرآن جویا شویم. از دیدگاه قران سرشت زن و مرد یکسان بوده و این دو دارای هویتی یکسان اند. قرآن میفرماید: یا اَیُّهاالنَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذی خَلَقَکُمْ منْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ منْها زَوْجَها وَبَثَّ منْهُما رجالاً کَثیراً وَ نِساءً...؛ [۷] . ای مردم از پروردگارتان پروا کنید، آن که شما را از یک نفس آفرید و از آن نفس واحد، همسر او را و از آن دو مردان و زنان بسیار پدید آورد . در آیه ی دیگر آمده است: هُوَ اَلّذی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ جَعَلَ منْها زَوجَها لِیَسْکُنَ اِلَیْها؛ [۸] . اوست که همه ی شما را از یک تن آفرید و از آن یک تن، زنش را آفرید تا به او آرامش یابد . از منظر قرآن، خلقت زن مایه ی آرامش مرد است.
وَ مِنْ آیاتِهِ اَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ اَنْفُسِکُمْ اَزْواجاً لِتَسْکُنوُا الَیْها؛ [۹] . و از نشانههای قدرت اوست که برایتان از جنس خودتان همسرانی آفرید، تا به ایشان آرامش یابید . علامه طباطبایی در تفسیر این آیه میگوید: معنای آیه این است که برای سود رساندن به شما از جنس خودتان همانند آفرید، چرا که هریک از زن و مرد دارای جهاز تولیدمثل است که با همراهی جنس دیگر کارش به ثمر میرسد و با کار هردو، مسئله تولید و تکثیرمثل به انجام میرسد، بر این اساس، هریک به تنهایی نقص دارد و به قرین خود نیازمند است و از مجموع این دو، یک واحد تام حاصل میشود. به جهت همین نیاز و نقص هرکدام به سمت دیگری حرکت میکند و زمانی که وصلت حاصل گشت، آرام میگیرد. زیرا هر ناقصی به کمال خود شائق است و هر نیازمندی به چیزی که رفع نیازش کند، میل دارد. این همان میل جنسی است که در این دو قرین نهاده شده است. [۱۰] .
برخورداری از مواهب یکسان : قرآن کریم بعضی از موهبتهای الهی را به انسان، صرفنظر از جنسیت، نسبت داده است، از جمله: لَقَدْ خَلَقْنَا الْانْسانَ فی اَحْسَن تَقْویم؛ [۱۱] . ما انسان را در بهترین ساختار خلق کردیم. در آیه دیگری میفرماید : فَاَقِمْ وَجْهَکَ لِلدّین حَنیفاً فِطْرَتَ اللّهِ الَّتی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها لا تَبْدیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِکَ الدّینُ القَیِّمُ وَ لکِنَّ اَکْثَرَ النَّاسِ لایَعْلَمُونَ؛ [۱۲] . پس تو ای رسول، مستقیم روی به جانب آیین پاک اسلام آور و پیوسته از طریق دین خدا که فطرت خلق را بر آن آفریده است پیروی کن که هیچ تغییری در خلقت خدا نباید داد. این است آیین استوار حق ولیکن اکثر مردم از حقیقت آن آگاه نیستند.
برخورداری از امکانات یکسان : امکاناتی را که خداوند خلق کرده است، برای انسان است و طبق جنسیت تقسیم صورت نگرفته است: اَلّذی جَعَلَ لَکُمُ اْلاَرْضَ فِراشاً وَ السَّماءَ بناءً وَ اَنْزَلَ منَ السَّماء ماءً فَاَخْرَجَ به منَ الثَّمَرات رزْقاً لَکُمْ؛ [۱۳] . آن خدایی که برای شما زمین را گسترد و آسمان را برافراشت و فرو بارید از آسمان آبی که به سبب آن بیرون آورد میوههای گوناگون برای روزی شما .
عمومیت هدف آفرینش : آیاتی که هدف آفرینش را بیان میکند عمومیت دارد، از جمله: الّذی خَلَقَ الْمَوْتَ وَ الْحَیاةَ لِیَبْلُوَکُمْ اَیُّکُمْ اَحْسَنُ عَمَلاً وَ هُوَ الْعَزیزُ الْغَفُورُ؛ [۱۴] . خدائی که مرگ و زندگانی را آفرید که شما بندگان را بیازماید تا کدام نیکوکارتر است و او مقتدر و آمرزنده است». همچنین: «وَ مَنْ عَمِلَ صالحاً مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً؛ [۱۵] . هرکس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدای آرد، ما او را در زندگانی خوش و باسعادت زنده میگردانیم.
تساوی عمل و پاداش : در صورت تساوی عمل زن و مرد، پاداش این دو یکسان خواهد بود: فَاسْتَجابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ اِنّی لا اُضیعُ عَمَلَ عامِلٍ مِنْکُمْ مِنْ ذَکَرٍ اَوْ اُنْثی؛ [۱۶] . پس خدا دعاهای ایشانرا اجابت کرد که البته من که پروردگارم عمل هیچکس از مرد و زن را بی مزد نگذارم.
ستودن مطلق اهل علم و دانش : خداوند اهل علم و دانش را ستوده و فرقی بین زن و مرد قایل نشده است: یَرْفَعِ اللّهُ الّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَالّذینَ اُوتُوا الْعِلْمَ دَرَجاتٍ؛ [۱۷] . خدا مقام اهل ایمان و دانشمندان عالم را رفیع میگرداند.
یکسان بودن اهداف انبیاء : یکی از مهمترین اهداف انبیاء، تزکیه و تعلیم انسانها است و در این خصوص فرقی بین زن و مرد نیست: کَما اَرْسَلْنا فیکُمْ رَسُولاً مِنْکُمْ یَتْلُوا عَلَیکُمْ آیاتِنا وَ یُزَکّیکُم وَ یُعَلِّمُکُمْ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یُعَلِّمُکُمْ ما لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ. [۱۸] . چنانکه رسول گرامی خود را فرستادیم که آیات ما را برای شما تلاوت کند و نفوس شما را از پلیدی و آلودگی جهل و شرک پاک و منزه گرداند و به شما تعلیم شریعت و حکمت دهد و از او بیاموزید هرچه را نمیدانید. در تعدادی از روایات علاوه بر تعابیر عام نسبت به زنان تصریح صورت گرفته است، از جمله: قال النبی (صلی الله علیه وآله وسلم: طلب العلم فریضة علی کل مسلم و مسلمة. [۱۹] . فراگیری دانش بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.
تساوی فراگیری احکام شرعی : از منظر فقیهان امامیه فراگیری احکام شرعی مورد ابتلا بر هر زن و مردی واجب است: یجب علی کل مکلف فی عباداته و معاملاته ان یکون مجتهداً او مقلداً او محتاطا. [۲۰] . واجب است بر هر مکلفی در عبادتها و معاملهها یا مجتهد باشد و یا مقلد و یا به [احتیاط] عمل نماید. زنان بسیاری از اصحاب و یاران پیامبر و ائمه، اهل فضل و دانش بودند. مجلس تفسیر زینب در کوفه هنگام حکومت حضرت علی، نمونه بارزی از این امر است. [۲۱] . همچنین برخی از زنهای منسوب به فقها و عالمان، صاحب اجازه نقل حدیث و اجتهاد بوده اند مانند ام علی، همسر شهید اول و آمنه بیگم دختر مجلسی اول. و در تاریخ معاصر، شهیده بنتالهدی صدر و بانو مجتهده اصفهانی از مصادیق بارز زنان اهل فضل و دانش بوده اند. [۲۲] .
اين مطلب درفهرست عناوين مطالب-رديف: ولادت حضرت زهرا،روززن ومادر
