ماه رجب

«ماه رجب» هفتمین ماه از ماه‌های قمری، ماهی بسیار شریف و با فضیلت و از ماه‌های حرام است. مبعث حضرت محمد صلی الله علیه و آله و ولادت امام علی علیه السلام، از وقایع مهم این ماه است. در ماه رجب دعاها و اعمال خاصی وارد است که مهمترین آن‌ها اعمال ام ‌داوود و برنامه اعتکاف است. رَجَب یا رَجَب المُرَجَّب هفتمین ماه از ماه‌های قمری و یکی از ماه‌های حرام است. در زمان جاهلیت رجب ماه مقدسی بود، در آن برای خدایان قربانی می‌شد و جنگ در آن حرام بود. پس از ظهور اسلام انحرافات به تدریج از بین رفتند. در حدیث مهمی از پیامبر اسلام آمده: «رجب ماه خداست، شعبان ماه من است و رمضان ماه مردم من است. که رجب را هم‌ پایهٔ دو ماه مبارک دیگر نهاده‌است. همچنین از او نقل است که هرکس یک روز در ماه رجب روزه بگیرد مانند آن است که یک ماه را روزه گرفته ‌است. طبق روایات اسلامی ماه رجب، ماه تهذیب و عبادت و خودسازی، و آغاز یک دوره جدید سلوک به سوی خداست. مؤمنان و کسانیکه اعمال این ماه را انجام می‌دهند رجبیون خوانده می‌شوند. در قیامت فرشته ‌ای ندا می‌دهد: أین الرجبیون» کجایند افرادی که ماه رجب را محترم شمرده و اعمالی از آن را انجام داده‌ اند «. در نام‌ گذاری این ماه به «رجب الاصب» و «رجب الاصم» از پیامبر اکرم صلی ‌الله عليه وآله وسلم نقل است که فرمود: یُسَمَّی شَهرُ الرَّجبِ الاَصَبَّ ِلاَنَّ الرّحمةَ تُصَبُّ عَلَی اُمَّتی فیهِ صَبّاً وَ یُقالُ الاصَمُّ لِاَنَّهُ نُهِیَ فیهِ عَن قِتالِ المُشرکینَ وَ هُوَ مِنَ الشُّهورِ الحُرُم[۷]. ماه رجب را اصبّ نامیده ‌اند چون در این ماه رحمت الهی بر امت من فرو می‌ریزد و ماه اصم می‌گویند چون در این ماه از جنگ با مشرکان نهی شده است وچون صدایی برای فرا خواندن به جنگ دراین ماه شنیده نمی‌شود گویا این ماه ازاین نظر ناشنواست. از پیامبر ص نقل است: رجب ماه خداست، شعبان ماه من است و رمضان ماه امت من است. رجب به معنای بزرگ داشتن و عظیم شمردن است.[۱] ماه رجب به معنای ماهی است که بزرگ و محترم شمرده می‌شود. به نقل منابع لغوی، عرب از دوران جاهلیت پیش از اسلام این ماه را بزرگ می‌داشته و از جنگ در آن پرهیز می‌کرده است.[۲] مُرَجَّب هم به معنای بزرگ داشته شده است.[۳] ماه رجب با اوصاف و نام‌های دیگری نیز خوانده شده است. به این ماه «رجب الفَرْد» گویند؛ به این جهت که از سه ماه حرام دیگر که در پی هم واقع شده‌ اند، یعنی ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم جدا افتاده است. به این ماه «رجب المُضَر» نیز گویند، به این جهت که قبیله مُضَر برای این ماه احترام ویژه‌ای قائل بودند.[یادداشت ۱] رجبُ الاَصَمّ، رجبُ المُرَجَّب، رجبُ الحرام، [یادداشت ۲] مُنصَل الأَسِّنه و مُنصَل الأَلّ از دیگر نام‌های این ماه است در جاهلیت و آن را بدین جهت چنین نامیدند که در این ماه (به خاطر این که از ماه‌های حرام بود) سِنان‌ها (نیزه و سرنیزه) را از خود دور می‌کردند و دست به جنگ نمی‌بردند و به یکدیگر نمی‌تاختند. از اقرب الموارد .[۴][یادداشت ۳] . در نام‌ گذاری این ماه به رجب الاصَبّ و رجب الاصَمّ از پیامبر اکرم(ص) نقل است که فرمود: سُمِّيَ شَهرُ الرَّجبِ الاَصَبَّ ِلاَنَّ الرّحمةَ تُصَبُّ عَلَی اُمَّتی فیهِ صَبّاً وَ یُقالُ الاصَمُّ لِاَنَّهُ نُهِیَ فیهِ عَن قِتالِ المُشرکینَ وَ هُوَ مِنَ الشُّهورِ الحُرُم. [۵] ماه رجب را اَصَبّ نامیده ‌اند چون در این ماه رحمت الهی بر امت من فرو می‌ریزد و ماه اَصَمّ می‌گویند چون در این ماه از جنگ با مشرکان نهی شده است و چون صدایی برای فرا خواندن به جنگ (نه فراخوانی برای جنگ و نه شیهه اسب و نه صدای کشیده شدن شمشیر از نیام) در این ماه شنیده نمی‌شود گویا این ماه از این نظر ناشنواست. از عبدالله بن عباس نقل است که چون ماه رجب فرا می‌رسید، مسلمانان اطراف پیامبر حلقه می‌زدند و پیامبر پس از ثنای خداوند و یادی از پیامبران پیش از خود می‌فرمود: ای مسلمانان! ماه بزرگ و با برکتی بر شما سایه افکنده است و آن ماه اَصَبّ است که رحمت الهی بر کسی که او را پرستش می‌کند فرو می‌ریزد مگر مشرک یا کسی که بدعتی را در اسلام اظهار و ایجاد کرده است. به راستی که در ماه رجب شبی است که هر کس در آن بیدار باشد و نماز گزارد خداوند جسدش را بر آتش حرام می‌کند و هزار مَلِک با او مصافحه می‌کنند و هزار ملک تا همانند آن روز برای او استغفار می‌کنند. سپس فرمود: هر کس روزی از ماه رجب را روزه بگیرد، از ترس روز قیامت در امان است و از آتش جهنم نجات می‌یابد .[۹]

فضیلت ماه رجب

ماه رجب شرافت زیادی دارد و در فضیلت آن‌ روایات بسیاری وارد شده است. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: ماه رجب برای امت من ماه "استغفار" است. رجب ماه خدا و ماه شعبان ماه من و ماه رمضان ماه امت من است. کسی که یک روز از ماه رجب را روزه گیرد، مستوجب خشنودی خداوند گردد، غضب الهی از او دور می‌‌گردد و دری از درهای جهنم به روی او بسته می‌‌شود. براى روزه ماه رجب فضیلت بسیار وارد شده است و روایت شده که اگر شخصی قادر بر آن نباشد، هر روز صد مرتبه این تسبیحات را بخواند تا ثواب روزه آن را دریابد: سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لایَنْبَغِى التَّسْبِیحُ إِلا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ. از حضرت موسى بن جعفر علیهماالسلام روایت شده است: هر کس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد، آتش جهنم یک سال از او دور شود و هر کس سه روز از آن را روزه بگیرد بهشت بر او واجب می‌گردد. و همچنین فرمود که: رجب نام نهری است در بهشت که از عسل شیرین‌‌تر و از شیر سفیدتر است و هر کس یک روز در این ماه روزه دارد، از آن نهر آب می‌نوشد .[۳] . ابن بابویه از سالم روایت کرده است که گفت: در اواخر ماه رجب که چند روز از آن مانده بود، خدمت امام صادق علیه‌السلام رسیدم. وقتی نظر مبارک آن حضرت بر من افتاد فرمود که آیا در این ماه روزه گرفته اى؟ گفتم: نه اى فرزند رسول خدا. فرمود: آن قدر ثواب از تو فوت شده است که قدر آن را به غیر از خدا کسى نمى‌ داند، به درستى که این ماهى است که خدا آن را بر ماه‌هاى دیگر فضیلت داده و حرمت آن را عظیم نموده و گرامی داشتن روزه‌ دار را در این ماه بر خود واجب گردانیده است. پس گفتم: یابن رسول الله اگر در باقیمانده این ماه روزه بدارم آیا به بعضى از ثواب روزه داران آن نائل مى‌ گردم؟ فرمود: اى سالم هر کس یک روز از آخر این ماه را روزه بدارد خدا او را ایمن گرداند از شدت سکرات مرگ و از هول بعد از مرگ و از عذاب قبر و هر کس دو روز از آخر این ماه را روزه بگیرد از صراط به آسانى بگذرد و هر کس سه روز از آخر این ماه را روزه بگیرد، ایمن گردد از ترس بزرگ روز قیامت و از شدت‌‌ها و هول‌‌هاى آن روز و برائت از آتش جهنم به او عطا کنند . از امام صادق علیه‌ السلام روایت است که حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود که: ماه رجب، ماه استغفار امت من است پس در این ماه بسیار طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده و مهربان است و رجب را "أصَبّ" مى‌ گویند زیرا که رحمت خدا در این ماه بر امت من بسیار ریخته مى‌ شود پس بسیار بگوئید: أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ .[۴] . شیخ طوسی در کتاب مصباح فرموده: از حضرت جواد علیه السّلام روایت شده: همانا در ماه رجب شبی است، که از هر آنچه آفتاب بر آن می تابد بهتر است و آن، شب بیست و هفتم رجب است، که در صبح آن پیامبر صلّی اللّه علیه وآله به رسالت مبعوث شد. برای کسیکه از شیعه ما عامل در آن شب است، پاداش نیکوکاری شصت سال مقرّر است.

اعمال مشترک ماه رجب

این‌ها اعمالی است که انجام دادن آن‌ها متعلق به همه ماه رجب است و اختصاصى به روز معینی ندارد و آن چند مورد است: در تمام ایام ماه رجب دعای ذیل را که روایت شده امام زین العابدین علیه‌ السلام در حجر در غره خواندند، خوانده شود: یَا مَنْ یَمْلِک حَوَائِجَ السَّائِلِینَ وَ یَعْلَمُ ضَمِیرَ الصَّامِتِینَ لِکلِّ مَسْأَلَةٍ مِنْک سَمْعٌ حَاضِرٌ وَ جَوَابٌ عَتِیدٌ اللَّهُمَّ وَ مَوَاعِیدُک الصَّادِقَةُ وَ أَیَادِیک الْفَاضِلَةُ وَ رَحْمَتُک الْوَاسِعَةُ فَأَسْأَلُک أَنْ تُصَلِّىَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْضِىَ حَوَائِجِى لِلدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ إِنَّک عَلَى کلِّ شَىْءٍ قَدِیرٌ . دعایی را که از امام صادق علیه‌ السلام روایت شده، خوانده شود: خَابَ الْوَافِدُونَ عَلَى غَیْرِک وَ خَسِرَ الْمُتَعَرِّضُونَ إِلا لَک وَ ضَاعَ الْمُلِمُّونَ إِلا بِک وَ أَجْدَبَ الْمُنْتَجِعُونَ إِلا مَنِ انْتَجَعَ فَضْلَک بَابُک مَفْتُوحٌ لِلرَّاغِبِینَ وَ خَیْرُک مَبْذُولٌ لِلطَّالِبِینَ وَ فَضْلُک مُبَاحٌ لِلسَّائِلِینَ وَ نَیْلُک مُتَاحٌ لِلْآمِلِینَ وَ رِزْقُک مَبْسُوطٌ لِمَنْ عَصَاک وَ حِلْمُک مُعْتَرِضٌ لِمَنْ نَاوَاک عَادَتُک الْإِحْسَانُ إِلَى الْمُسِیئِینَ وَ سَبِیلُک الْإِبْقَاءُ عَلَى الْمُعْتَدِینَ اللَّهُمَّ فَاهْدِنِى هُدَى الْمُهْتَدِینَ وَارْزُقْنِى اجْتِهَادَ الْمُجْتَهِدِینَ وَلا تَجْعَلْنِى مِنَ الْغَافِلِینَ الْمُبْعَدِینَ وَاغْفِرْلِى یَوْمَ الدِّینِ . همچنین از امام صادق علیه‌السلام روایت شده که در ماه رجب این دعا خوانده شود: اللَّهُمَّ إِنِّى أَسْأَلُک صَبْرَ الشَّاکرِینَ لَک وَ عَمَلَ الْخَائِفِینَ مِنْک وَ یَقِینَ الْعَابِدِینَ لَک اللَّهُمَّ أَنْتَ الْعَلِىُّ الْعَظِیمُ وَ أَنَا عَبْدُک الْبَائِسُ الْفَقِیرُ أَنْتَ الْغَنِىُّ الْحَمِیدُ وَ أَنَا الْعَبْدُ الذَّلِیلُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ امْنُنْ بِغِنَاک عَلَى فَقْرِى وَ بِحِلْمِک عَلَى جَهْلِى وَ بِقُوَّتِک عَلَى ضَعْفِى یَا قَوِىُّ یَا عَزِیزُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ الْأَوْصِیَاءِ الْمَرْضِیِّینَ وَاکفِنِى مَا أَهَمَّنِى مِنْ أَمْرِ الدُّنْیَا وَالْآخِرَةِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ . از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت شده که هر کس در ماه رجب صد مرتبه بگوید: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَحْدَهُ لاشَرِیک لَهُ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ، و آن را به صدقه ختم فرماید، حق تعالى براى او به رحمت و مغفرت دهد و کسى که چهارصد مرتبه بگوید بنویسد براى او اجر صد شهید عطا فرماید. از نبی مکرم اسلام روایت است: کسى که در ماه رجب هزار مرتبه "لا إِلَهَ إِلا اللهُ" بگوید خداوند عزوجل براى او صد هزار حسنه عطا کند و براى او صد شهر در بهشت بنا فرماید. روایت است کسى که در رجب در صبح هفتاد مرتبه و در شب نیز هفتاد مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُاللهَ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ" و پس از اتمام ذکر، دست‌‌ها را بلند کند و بگوید: "اللَّهُمَّ اغْفِرْلِى وَ تُبْ عَلَىَّ" اگر در ماه رجب بمیرد خدا از او راضى باشد و به برکت ماه رجب، آتش او را مس نکند. در کل این ماه هزار مرتبه ذکر: "أَسْتَغْفِرُاللهَ ذَاالْجَلالِ وَالْإِکرَامِ مِنْ جَمِیعِ الذُّنُوبِ وَالْآثَامِ" گفته شود؛ تا خداوند رحمان او را بیامرزد. سید بن طاووس در اقبال از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله فضیلت بسیاری براى خواندن سوره قل هو الله أحد نقل کرده است که ده هزار مرتبه یا هزار مرتبه یا صد مرتبه در این ماه تلاوت شود و نیز روایت کرده که هر کس در روز جمعه ماه رجب صد مرتبه سوره قل هو الله أحد را بخواند براى او در قیامت نورى شود که او را به بهشت بکشاند. سید بن طاووس از حضرت رسول اکرم صلى الله علیه و آله روایت کرده که: هر کس در روز جمعه ماه رجب، مابین نماز ظهر و عصر چهار رکعت نماز بگزارد و در هر رکعت سوره حمد یک مرتبه و آیة الکرسی هفت مرتبه و قل هو الله أحد پنج مرتبه بخواند و سپس ده مرتبه بگوید: "أَسْتَغْفِرُ اللهَ الَّذِى لا إِلَهَ إِلا هُوَ وَ أَسْأَلُهُ التَّوْبَةَ" حق تعالى براى او از روزى که این نماز را گزارده تا روزى که بمیرد هر روز هزار حسنه به او عطا فرماید و او را به هر آیه‌‌ای که خوانده شهرى در بهشت از یاقوت سرخ و به هر حرفى قصرى در بهشت از دُرّ سفید دهد و تزویج فرماید او را حورالعین و از او راضى شود. سه روز از این ماه را که پنجشنبه و جمعه و شنبه باشد روزه گرفته شود، زیرا که روایت شده هر کس در یکى از ماه‌‌هاى حرام، این سه روز را روزه بدارد حق تعالى براى او ثواب نهصد سال عبادت بنویسد. از حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله روایت شده است که: هر کس در یک شب از شب‌‌هاى ماه رجب ده رکعت نماز به این نحو که در هر رکعت حمد و قل یا ایها الکافرون یک مرتبه و توحید سه مرتبه بخواند، خداوند گناهان او را می‌‌آمرزد.