امربمعروف ونهی ازمنکردرزیارات : وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَيْتَ عَنِ الْمُنْكَرِ

امر بمعروف ونهی ازمنکر در بیانات امام حسین علیه السلام

وصیت نامه  امام حسین علیه السلام به محمد حنفیه : بِسْمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ، هذا ما اَوْصى بِهِ الْحُسَینُ بْنُ عَلِی اِلى اَخیهِ مُحَمّدِ بْنِ الْحَنَفِیه اَنَّ الْحُسَینَ یشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلا اللّه وَحَدهُ لا شَرِیكَ لَهُ وَاَنَّ مُحَمَّدا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ جاءَ بِالْحَقِّ مِنْ عِنْدِهِ وَاَنَّ الْجَنَّه حَقُّ وَالنّارَ حَقٌ وَالسَّاعَه آتِیه لارَیبَ فیها وَاَنّ َاللّه یبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ وَاَنَّى لَمْ اَخْرُجْ اَشِرا وَلا بَطِراً وَلا مُفْسِداً وَلا ظالِماً وَانَّما خَرَجْتُ لِطَلَبِ اْلا صْلاحِ فِى اُمَّه جَدِّى صلى اللّه علیه و آله اُرِیدُ اَنْ آمُرَ بِالْمَعْرُوفِ وَاَنْهى عَنِ الْمُنْكَرِ وَاَسیرَ بِسِیرَه جَدِّى وَاَبى على بْنِ اَبِى طالِبٍ فَمَنْ قَبِلَنى بِقَبُولِ الْحَقِّ فَاللّه اَوْلى بِالْحقِّ وَمَنْ رَدَّ عَلَىّ هذا اَصْبِرُ حَتّى یقْضِیاللّهُ بَینِى وَبَینَ الْقَومِ وَهُوَ خَیرُالْحاكِمِینَ وَهذِهِ وَصِیتِى اِلَیكَ یا اَخِى وَما تَوْفِیقى اِلاّ بِاللّه عَلَیهِ تَوَكَّلْتُ وَاَلیهِ اُنِیبُ . (اءَشِر : طغیان و سركشى و خودخواهى . تکبر کردن و تبختر نمودن . بَطِر : پرنشاط شدن . ناسپاس شدن . بزرگ منشی. شدت فرح و نشاط . سرپیچى و تكبر در مقابل حق . بَطَر (بر وزن فَرَس) طغیان. حیرت. تکبّر . مستي و غرور. غفلت و سبک مغزي در اثر سوء استفاده از نعمت الهي . مُفسِدًا : اِفساد . فسادطلبي . ظالِمًا : ستمگري) . بسم‌الله الرحمن الرحیم. این، وصیت حسین بن علی به برادرش محمد حنفیه است: حسین گواهی می‌دهد که جز خدای یکتا و بی‌شریک، معبودی نیست. محمد، بنده و فرستاده اوست، حق را از سوی حق آورده است. بهشت و دوزخ حق است، قیامت بی‌شک خواهد آمد و خداوند، خفتگان در گورها را برمی‌انگیزد. من هرگز از روی هوس و طغیان و فساد انگیزی و ستم، خروج نکردم، بلکه برای طلب اصلاح در امت جدم خروج کردم. می‌خواهم امربه‌معروف و نهی از منکر کنم و به سیره و روش جدم و پدرم علی بن ابی‌طالب حرکت کنم. هر کس با پذیرش حق، مرا بپذیرد، خداوند به حق سزاوارتر است و هر کس بر من رد کند، صبر می‌کنم تا خداوند میان من و قوم من به حق داوری کند که او بهترین داوران است. این وصیت من به توست. برادرم! توفیقم جز از خدا نیست. بر او توکل کردم و به‌سوی او بازمی‌گردم. [حرکت حسین‌بن‌علی، حرکتی خالصاً، مخلصاً و بدون هیچ شائبه، برای خدا و دین و اصلاح جامعه‌ی مسلمین بود. این، خصوصیت اوّل که خیلی مهم است. این‌که حسین‌بن‌علی علیه‌الصّلاةوالسّلام فرمود: «انّی لم اخرج اشراً و لا بطراً و لا ظالماً و لا مفسداً» خودنمایی نیست؛ خود نشان دادن نیست؛ برای خود، چیزی طلبیدن نیست؛ نمایش نیست. ذرّه‌ای ستم و ذرّه‌ای فساد، در این حرکت نیست. «و انما خرجت، لطلب الاصلاح فی امّة جدّی.» این، نکته‌ی بسیار مهمّی است. انّما: فقط! یعنی هیچ قصد و غرض دیگری، آن نیّت پاک و آن ذهن خورشیدگون را مکدّر نمی‌کند. قرآن کریم، وقتی که در صدر اسلام با مسلمانان سخن می‌گوید، می‌فرماید: «و لا تکونوا کالّذین خرجوا من دیارهم بطراً و رئاء النّاس.» و این‌جا امام حسین علیه‌السّلام می‌گوید: «انّی لم اخرج اشراً و لا بطراً.» . «بیانات رهبری ۱۳۷۲/۱۰/۲۶ در دیدار جمعی از پاسداران» . قرآن مجید : وَلا تَكونوا كَالَّذينَ خَرَجوا مِن دِيارِهِم بَطَرًا وَرِئَاءَ النّاسِ وَيَصُدّونَ عَن سَبيلِ اللَّهِ ۚ وَاللَّهُ بِما يَعمَلونَ مُحيطٌ (سوره مبارکه انفال آیه ۴۷) و مانند کسانی نباشید که از روی هوی پرستی و غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود به (سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و (مردم را) از راه خدا بازمی‌داشتند؛ (و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل می‌کنند، احاطه (و آگاهی) دارد!]

امام حسین علیه‌السلام : وَاللّه ُ يَقولُ: "فَلا تَخشَوُا النّاسَ وَاخشَونِ" وقال: المُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أولِيَاءُ بَعضٍ يَأمُرونَ بِالمَعروفِ و يَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ، فَبَدَأَ اللّه ُ بِالأَمرِ بِالمَعروفِ وَالنَّهيِ عَنِ المُنكَرِ فَريضَةً مِنهُ؛ لِعلمِهِ بِأَنَّها إذا اُدِّيَت و اُقيمَتِ استَقامَتِ الفَرائِضُ كُلُّهُا هَيِّنُها وصَعبُها، وذلِكَ أنَّ الأَمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهيَ عَنِ المُنكَرِ دُعاءٌ إلَى الإِسلامِ مَعَ رَدِّ المَظالِمِ ومُخالَفَةِ الظّالِمِ و قِسمَةِ الفَيءِ وَ الغَنائِمِ و أخذِ الصَّدَقاتِ مِن مَواضِعِها ووَضعِها في حَقِّها. [تحف العقول، صفحه 237] . خداوند مى فرمايد: "از مردم نترسيد و از من بترسيد" و فرموده: "مردان و زنان مؤمن، دوستان يكديگرند، به نيكى فرمان مى‌دهند و از زشت كارى بازمیدارند". خداوند از امر به معروف و نهى از منكر، به عنوان فريضه‌اى از جانب خود، آغاز كرده است، چون مى دانسته است كه هرگاه اين فريضه ادا گردد و بر پاى داشته شود تمام فرايض ديگر، از آسان و دشوار، بر پاى داشته خواهند شد. چرا كه امر به معروف و نهى از منكر، دعوت به اسلام است، همراه با ردّ مظالم و مخالفت با ستمكار و تقسيم بيت المال و غنايم و گرفتن بجاى صدقات [زكات] و هزينه كردن بجاى آنها.

امام خمینی(ره) دراین باره گفته است: «...این دو (امر به معروف و نهی از منکر) از بالاترین و گرانقدرترین فرایض اسلامی است و توسط این هاست که فرایض دیگر برپا داشته می شود و دین مبین نظم می یابد و زندگی در دنیای اسلام رونق می گیرد. وجوب این دو فریضه از ضرورت های دین است...»(امر به معروف و نهی از منکر، علی کورانی، ص 17)

خطبه امام حسین علیه السلام در مکّه مکرّمه در حین اراده خروج به کربلا : وَ رُوِی أَنَّهُ علیه السلام لَمَّا عَزَمَ عَلَی الْخُرُوجِ إلَی الْعِرَاقِ قَامَ خَطِیبـًا، فَقَال: الْحَمْدُ لِلَّهِ، مَاشَآءَ اللَهُ، وَلَا قُوَّه إلَّا بِاللَهِ، وَصَلَّی اللَهُ عَلَی رَسُولِهِ. خُطَّ الْمَوْتُ عَلَی وُلْدِ ءَادَمَ مَخَطَّ الْقِلَادَه عَلَی جِیدِ الْفَتَاة. وَمَا أَوْلَهَنِی إلَی أَسْلَافِی اشْتِیاقَ یعْقُوبَ إلَی یوسُفَ. وَخُیرَ لِی مَصْرَعٌ أَنَا لَاقِیهِ؛ كَأَنِّی بَأَوْصَالِی تَتَقَطَّعُهَا عُسْلَانُ الْفَلَوَاتِ بَینَ النَّوَاوِیسِ وَكَرْبَلآءَ؛ فَیمْلَانَ مِنِّی أَكْرَاشـًا جُوفـًا، وَأَجْرِبَة سُغْبـًا. لَا مَحِیصَ عَنْ یوْمٍ خُطَّ بِالْقَلَمِ. رِضَا اللَهِ رِضَانَا أَهْلَ الْبَیتِ؛ نَصْبِرُ عَلَی بَلآئِهِ، وَیوَفِّینَا أُجُورَ الصَّابِرِینَ. لَنْ تَشُذَّ عَنْ رَسُولِ اللَهِ صَلَّی اللَهُ عَلَیهِ وَءَالِهِ لُحْمَتُهُ، وَهِی مَجْمُوعَه لَهُ فِی حَظِیرَه الْقُدْسِ، تَقِرُّ بِهِمْ عَینُهُ، وَینْجَزُ لَهُمْ وَعْدُهُ. مَنْ كَانَ فِینَا بَاذِلاً مُهْجَتَهُ، وَمُوَطِّنـًا عَلَی لِقَآءِ اللَهِ نَفْسَهُ، فَلْیرْحَلْ مَعَنَا؛ فَإِنَّنِی رَاحِلٌ مُصْبِحـًا إنْ شَآءَاللَهُ تَعَالَی. [ابن طاووس، اللّهوف،/ 60- 61] و روایت‌ شده‌ است‌ که‌ چون‌ حضرت‌ سید الشّهدا (ع) آهنگ‌ رفتن به‌سوی‌ عراق‌ را نمودند، در مکّه‌ مکرّمه‌ برای‌ ایراد خطبه‌ ایستاده‌ و چنین‌ گفتند: حمد و سپاس‌ سزاوار خداست‌. آنچه‌ را که‌ خدا بخواهد خواهد شد؛ و قوّه‌ و قدرتی‌ نیست‌ مگر به خدا؛ و درود بر رسول‌ و فرستاده‌ او باد! مرگ‌ بر فرزندان‌ آدم‌ به‌مثابه‌ گردنبند بر گردن‌ دختر جوان‌ کشیده‌ و بسته‌ شده‌ است‌؛ و من در آرزو و اشتیاق‌ ملاقات‌ و دیدار رفتگان‌ از خاندان‌ خود هستم‌، همانند اشتیاقی‌ که‌ یعقوب‌ به‌ دیدار یوسف‌ داشت‌؛ و برایم‌ جایی‌ معین‌ و انتخاب‌ شده‌ است‌ که‌ باید پیکرم‌ در آنجا بیفتد و من‌ باید به‌ آنجا برسم‌. گویا می‌بینم‌ که‌ بندبند مرا گرگان‌ بیابان‌ بین‌ نَواویس‌ و کربلا از هم‌ جدا می‌سازند و از من‌ شکمبه‌های‌ تهی‌ خود را پر می‌کنند و انبان‌های‌ گرسنه‌ خود را سرشار می‌نمایند. فرارگاهی‌ نیست‌ از روزی که‌ در قلم‌ تقدیر گذشته‌ است‌. رضای‌ خدا رضای‌ ما اهل‌بیت‌ است‌. بر امتحانات‌ و بلاهای‌ او شکیبایی‌ می‌نماییم و او اجر و مزد شکیبایان‌ را به‌طور کامل به‌ ما عنایت‌ خواهد نمود. پاره تن رسول خدا (ص) از او دور نمى‏ شود، در بهشت به او مى ‏پیوندد، باعث روشنى چشم او و انجام شدن وعده‏‌اش مى‏ شود. (وعده ‌ای که‌ خداوند به‌ رسول‌ خدا داده‌ است‌، برای‌ اقربایش‌ منجّز و محقّق‌ می‌گردد.) پس‌ کسی که‌ در میان‌ ماست‌ و حاضر است‌ جان‌ خود را ایثار کند و خون‌ دل‌ خود را فدا کند و برای‌ لقای‌ خدا نفس‌ خود را آماده‌ نموده‌ است‌، با ما کوچ‌ کند که‌ من‌ در صبحگاهان‌ عازم‌ رحیل‌ هستم‌؛ إن‌‌شآء‌الله‌‌تعالَی‌.»

امر به معروف و نهی از منکر در قرآن

واژه « امر» و مشتقات آن دویست و چهل و نه(۲۴۹) بار در شست و یک (۶۱ ) سوره و دویست و بیست و هفت (۲۲۷ ) آیه آمده است. اما واژه «نکر» و مشتقات آن سی و هفت ( ۳۷ ) بار در بیست و شش (۲۶ ) سوره و سی و هفت (۳۷) آیه ذکر شده است .

به جهت فراوانی آیات و زمان بری زیاد تطبیق آنها با موضوع امر به معروف و نهی از منکر پیشنهاد میشود به معجم المفهرس الفاظ قرآن کریم مراجعه کنید . ما در اینجا به بعضی از آیات اشاره می کنیم :

وَ لْتَکُنْ مِنْکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر ... [آل عمران ، آیه ۱۰۴] باید از میان شما ، جمعی دعوت به نیکی ، و امر به معروف ونهی از منکر کنند!...

کُنْتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ تَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ تُؤْمِنُونَ بِاللّه [آل عمران، آیه ۱۱۰] شما بهترین امتی بودید که به سود انسانها آفریده شده اند (چه اینکه) امر به معروف و نی از منکر میکنید و به خدا ایمان دارید .

وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ و ... [توبه، آیه ۷۱] . مردان و زنان با ایمان ، ولی ( ویار و یاور ) یکدیگرند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند؛ نماز را بر پا میدارند و...

الَّذینَ إِنْ مَکَّنّاهُمْ فِی اْلأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَر... [حج، آیه ۴۱] همان کسانیکه در زمین به آنها قدرت بخشیدیم، نماز را بر پا میدارند، و زکات می دهند ، و امر به معروف و نهی از منکر می کنند.

اْلآمِرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النّاهُونَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ الْحافِظُونَ لِحُدُودِ اللّهِ وَ بَشِّرِ الْمُؤْمِنینَ  [توبه، آیه ۱۱۲] آمران به معروف ، نهی کنندگان از منکر، وحافظان حدود (و مرزهای) الهی ، (مؤمنان حقیقی اند)؛ و بشارت ده به( اینچنین) مؤمنان!

یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ الْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَر ... [آل عمران، آیه ۱۱۴] به خدا و روز دیگر ایمان می آورند؛ امر به معروف و نهی از منکر می کنند ...

یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْکَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ ... [اعراف، آیه ۱۵۷] آنها را به معروف دستور میدهد، و از منکر باز می دارد ؛اشیاء پاکیزه را برای آنها حلال می شمرد ...

یا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلاةَ وَ أْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَ عَنِ الْمُنْکَرِ ... [لقمان ، آیه ۱۷] پسرم ! نماز را بر پا دار، و امر به معروف و نهی ازمنکرکن ...

امر بمعروف ونهی ازمنکر در روایات

امام باقر علیه السلام : اِنَّ الأمرَ بِالمَعْرُوفِ وَ النَّهْىَ عَنِ الْمُنكَرِ فَریضَه عظیمَه بِها تقامُ الفرائِضُ وَ تَأْمَنُ المَذاهِبُ وَ تَحِلُّ المَكاسِبُ وَ تَرُدُّ الْمَظالِمُ وَ تَعْمر الأرْضُ . امر به معروف و نهى از منكر دو واجب بزرگ الهى مى باشند كه سایر واجبات با آنها بر پا مى مانند و بوسیله این دو راهها امن و كسب و كار مردم حلال مى شود. با این دو واجب است كه داد ستمدیدگان ستانده مى شود و زمین آباد مى گردد. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 395، ح 6)

امام باقرعلیه السلام : الأمرُ بِالمَعروفِ و النَّهیُ عَنِ المُنكَرِ خُلُقانِ مِن خُلُقِ اللّه ِ عَزَّ و جلَّ ، فمَن نَصَرَهُما أعزَّهُ اللّه ، و مَن خَذَلَهُما خَذَلَهُ اللّه ُ عَزَّ و جلَّ . امر به معروف و نهى از منكر دو خوى از خوهاى خداوند عزّ و جلّ هستند. هر كه آنها را یارى دهد خداوند عزّتش بخشد و هر كه تنهایشان گذارد خداوند عزّ و جلّ او را تنها گذارد.  (الکافی ج۵ص۵۹)

امام علی علیه السلام:  الْأَمْرُ بِالْمَعْرُوفِ أَفْضَلُ أَعْمَالِ الْخَلْق‏ . بهترين كار مردم امر به معروف مى باشد. (تصنیف غررالحکم و دررالکلم ص 331 ، ح 7632)

حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم : مَنْ اَمَرَبَالْمَعْرُوفِ وَنَهى عَنْ المُنْكَرِفَهُوخَلیفَةُ اللّه فى أَرْضِهِ وخَلیفَةُرَسُولِ اللّه . كسى كه امر به معروف و نهى از منكر كند جانشین خدا و پیامبر در روى زمین است.  (تفسیر مجمع البیان ج ۲ ص۸۰۷)

حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم: مـَنْ اَمَرَ بِمَعْرُوفٍ أَوْ نَهى عَنْ مُنـْكَرٍ أَوْ دَلَّ عَلى خَیرٍ اَوْ أَشارَ بِهِ فَهُوَ شَریكٌ . هركس دیگرى را به كار نیكى امر كند یا او را از كار زشتى باز دارد یا اینكه او را به خیرى راهنمائى نماید و یا اشاره به امر خیرى داشته باشد در آن كارنیك شریك خواهد بود. (خصال ج۱ص۱۳۸)

امام کاظم علیه السلام : لَتَأمُرونَ بِالمَعروفِ و لَتَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ ، أو لَیسـتَعمَلَنَّ عَلَیكُم شِرارُكُم فیدعوا خِیارُكُم فلا یستَجابُ لَهُم . باید امر به معروف و نهى از منكر كنید، و گر نه نابكاران شما، زمام كارهایتان را به دست مى گیرند، آنگاه نیكانتان دعا كنند، ولى دعایشان مستجاب نشود. (تهذیب الأحكام ج۶ صفحه ۱۷۶ حدیث۳۵۲)

حضرت رسول صلی الله علیه وآله وسلم: لاتَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما أُمِروُا بِالمَعرُوفِ وَنَهَوا عَنْ الْمُنكَرِ وَتَعاوَنُوا عَلى البِرِّ فَإذا لَمْ یفْعَلُوا ذلِكَ نُزِعَتْ عَنهُمْ الْبَرَكاتُ . همواره امت من در خیر و خوبى بسر خواهند برد مادامى كه امر به معروف و نهى از منكر نموده و در كارهاى نیك همكارى داشته باشند و اگر این امور را ترك كنند بركت از میان آنان خواهد رفت. (مستدرک وسائل ج۱۲ص۱۸۱)

امام على علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ وَالنَّهىَ عَنِ المُنكَرِ لا یقَرِّبانِ مِن أَجَلٍ وَلا ینقُصانِ مِن رِزقٍ ، لكِن یضاعِفانِ الثَّوابَ وَیعظِمانِ الجرَ وَأفضَلُ مِنهُما كَلِمَـةُ عَدلٍ عِندَ إمامٍ جائِرٍ . امر به معروف و نهى از منكر نه اجلى را نزدیك مى‏كنند و نه از روزى كم مى‏نمایند، بلكه ثواب را دو چندان و پاداش را بزرگ مى‏سازند و برتر از امر به معروف و نهى از منكر سخن عادلانه ‏اى است نزد حاكمى ستمگر. (غررالحكم، ج2، ص611، ح3648)

قال رسول الله صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : إذا لَم یأمُروا بِمَعروفٍ وَلَم ینهَوا عَن مُنكَرٍ وَلَم یتَّبِعوا الأخیارَ مِن أهلِ بَیتى ، سَلَّطَ اللّهُ عَلَیهِم شِرارَهُم، فَیدعوا عِندَ ذلِكَ خِیارُهُم فَلا تُستَجابُ لَهُم . هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نیكان خاندان من پیروى ننمایند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند و نیكانشان دعا كنند امّا دعایشان مستجاب نشود . (امالى صدوق، ص‏254)

امام علی علیه السلام : أَیهَا الْمُؤْمِنُونَ إِنَّهُ مَنْ رَأَى عُدْوَاناً یعْمَلُ بِهِ وَ مُنْكَراً یدْعَى إِلَیهِ فَأَنْكَرَهُ بِقَلْبِهِ فَقَدْ سَلِمَ وَ بَرِئَ وَ مَنْ‏ أَنْكَرَهُ‏ بِلِسَانِهِ فَقَدْ أُجِرَ وَ هُوَ أَفْضَلُ مِنْ صَاحِبِهِ وَ مَنْ‏ أَنْكَرَهُ‏ بِالسَّیفِ لِتَكُونَ‏ كَلِمَه اللَّهِ هِی الْعُلْیا وَ كَلِمَه الظَّالِمِینَ هِی السُّفْلَى فَذَلِكَ الَّذِی أَصَابَ سَبِیلَ الْهُدَى وَ قَامَ عَلَى الطَّرِیقِ وَ نَوَّرَ فِی قَلْبِهِ الْیقِین . اى مؤمنان! هركس تجاوزى رابنگرد، وشاهد دعوت به منكرى باشد، ودردل آن را انكاركندخودرا ازآلودگى سالم داشته است، وهركس با زبان آن را انكار كند پاداش آن داده خواهد شد، وازاوّلى برتر است ، و آن كس كه با شمشیر به انكار بر خیزد تا كلام خدا بلند و گفتار ستمگران پست گردد، او را رستگارى را یافته و نور یقین در دلش تابیده . (نهج البلاغه حکمت۳۷۳)

امام باقر علیه السلام : إنَّ الأمرَ بِالمَعرُوفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبِیلُ الأنبِیاءِ و مِنهَاجُ الصُّلَحَاءِ فَرِیضَهٌ عَظِیمَهٌ بِهَا تُقَامُ الفَرائِضُ و تَأمَنُ المَذاهِبُ و تَحِلُّ المَکاسِبُ و تُرَدُّ المَظالِمُ و تُعمَرُ الأرضُ و یُنتَصَفُ مِنَ الأعدَاءِ و یستَقِیمُ الأَمر . همانا امر به معروف و نهی از منکر، راه انبیای إلهی و شیوه ی صالحان است. وظیفه ی بزرگی است که به برکت آن سایر واجباتْ برپا، راه ها أمن، کسب و تجارتْ حلال، ظلم و تجاوزْ دفع، زمینْ آباد، إعاده ی حقّ بر گردنِ متجاوز گذارده و همه ی کارها سامان می پذیرد . (وسائل الشیعه، ج۱۶، ص۱۱۹)

امام علی علیه السلام : وَماأعمالُ البِرِّ كُلُّها وَالجِهادُ فى سَبیلِ اللّهِ عِندَ الامرِ بِالمَعرُوفِ وَالنَّهىِ عَنِ المُنكَرِ إِلاّ كَنَفثَه فى بَحرٍ لُجِّىٍّ . همه كارهاى خوب و جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهى از منكر چون قطره ‏اى است در دریاى عمیق.» (نهج البلاغه، حكمت374)

قال رسول الله صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : مَن أَمَرَ بِالمَعرُوفِ وَنَهى عَنِ المُنكَرِ فَهُوَ خَلیفَه اللّهِ فِى الرضِ وَخَلیفَه رَسُولِهِ . هر كس امر بمعروف و نهى از منكر نماید، جانشین خدا در زمین و جانشین رسول اوست. (مستدرك ‏الوسایل، ج12، ص179، ح13817)

امام صادق علیه السلام : إِنَّمَا یأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ مَنْ كَانَتْ فِیهِ ثَلَاثُ خِصَالٍ عَامِلٌ بِمَا یأْمُرُ بِهِ تَارِكٌ لِمَا ینْهَى عَنْهُ عَادِلٌ فِیمَا یأْمُرُ عَادِلٌ فِیمَا ینْهَى رَفِیقٌ فِیمَا یأْمُرُ رَفِیقٌ فِیمَا ینْهَى‏ . كسى مى تواند امر به معروف و نهى از منكر كند كه داراى سه صفت باشد: 1  به آنچه امر مى كند عمل كند و از آنچه نهى مى كند اجتناب نماید. 2  در امر كردن و نهى نمودن میانه روى را پیشه خود كند. 3  از روى دلسوزى و مهربانى و با مدارا امر و نهى كند . (وسایل الشیعه ج 16 ، ص 150 ، ح 21210)

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ لَیبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِیفَ الَّذِی لَا دِینَ لَهُ فَقِیلَ لَهُ وَ مَا الْمُؤْمِنُ الَّذِی لَا دِینَ لَهُ قَالَ الَّذِی لَا ینْهَى عَنِ الْمُنْكَرِ .  قسم به کسی که جانم به دست اوست مردم چیزی بهتر از حرف خیر انفاق نمی کنند . (کافی(ط-الاسلامیه) ج 5 ، ص 59 ، ح 15 - محاسن ص 196 ، ح 21)

قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم : إِنَّ اللَّهَ یبْغِضُ الْمُؤْمِنَ الضَّعِیفَ الَّذِی لَا زَبْرَ لَهُ وَ قَالَ هُوَ الَّذِی لَا ینْهَى عَنِ الْمُنْكَر . همانا خداوند از مومن ضعیفی که عقل ندارد بیزار است. (کسی که نهی از منکر نمی کند) . (وسایل الشیعه ج 16 ، ص 125 ، ح 21149)

امام رضا علیه السلام : كانَ رَسُولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یقُولُ: إِذا اُمتى تَواكَلَتِ الْأَمرَ بِاْلمعْرُوفِ وَالنَّهىَ عَنِ الْمُنْكَرِ فَلْیأْذَنوُا بِوِقاعٍ مِنَ اللّه ِ. رسول خدا صلی الله علیه و آله همواره مى فرمودند: هرگاه امّت من از انجام امر به معروف و نهى از منكر سرپیچى كنند و آن را به یكدیگر واگذار نمایند، گویا با خداوند اعلان جنگ داده اند. (وسائل الشیعه، ج 11، ص 394)

پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله : لاتَزالُ اُمَّتی بِخَیرٍ ما أُمِروُا بِالمَعرُوفِ وَنَهَوا عَنْ الْمُنكَرِ وَتَعاوَنُوا عَلى البِرِّ فَإذا لَمْ یفْعَلُوا ذلِكَ نُزِعَتْ عَنهُمْ الْبَرَكاتُ . همواره امت من در خیر و خوبى بسر خواهند برد مادامى كه امر به معروف و نهى از منكر نموده و در كارهاى نیك همكارى داشته باشند و اگر این امور را ترك كنند بركت از میان آنان خواهد رفت. (مستدرك الوسائل، ج 12، ص 181)

على علیه السلام : لا تَتْرُكُوا الأمْرَ بِالْمَعرُوفِ وَ النَّهىَ عَنِ الْمُنكَرِ فَیوَلّى عَلَیكُمْ أَشْرارُكُمْ ثُمَّ تَدْعُونَ فَلا یستَجابُ لَكُمْ . امر به معروف و نهى از منكر را ترك نكنید زیرا در این صورت افراد نادرست برشما مسلط مى گردند آنگاه دعا مى كنید و دعایتان مستجاب نمى شود . (نهج البلاغه، نامه 47)

قال رسول الله صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله : إذا لَم یَأمُروا بِمَعروفٍ وَلَم یَنهَوا عَن مُنكَرٍ وَلَم یَتَّبِعوا الأخیارَ مِن أهلِ بَیتى ، سَلَّطَ اللّهُ عَلَیهِم شِرارَهُم ، فَیَدعوا عِندَ ذلِكَ خِیارُهُم فَلا تُستَجابُ لَهُم . هرگاه (مردم) امر به معروف و نهى از منكر نكنند، و از نیكان خاندان من پیروى ننمایند، خداوند بدانشان را بر آنان مسلّط گرداند ونیكانشان دعاكنندامّادعایشان مستجاب نشود. (امالى صدوق،ص‏254)

قال امام علی (علیه السلام): مَن تَرَكَ إنكارَ الْمُنكَرٍ بِقَلبِهِ ویَدِهِ ولِسانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَینَ الْأحیاءِ . كسى كه منكَر را با قلب و دست و زبانش انكار نكند، مرده‏ اى است میان زندگان . (تهذیب الأحكام، ج 6، ص 181)

امیر مؤمنان علی علیه السلام : «فِانَّ الّلهَ سُبْحانَهُ لَمْ یَلْعَنِ الْقِرَنَ الْماضِیَ بَیْنَ ایْدیکُمْ الَّا لِتَرْکِهِمُ الْامْرَ بِالْمَعُروفِ وَالنَّهْیَ عَنِالْمُنْکَرِ فَلَعَنَ اللَّهُ السُّفَهاءَ لِرُکُوبِ الْمَعاصی وَ الْحُکَماءِ لَتَرْکِ التَّناهِی . خداوند مردم گذشته را لعن نکرد واز رحمت خود دور نساخت مگر به جهت آنکه امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردند. ازاین رو، خداوند سفیهان را به واسطه گناهانشان و دانایان را به واسطه ترک نهی از منکر لعن کرد . (نهج البلاغه خطبه۱۹۲ صفحه۳۹۶)

قال الباقر علیه السلام : أوحَى اللّهُ تَعالى إلى شُعَیبٍ النَّبِىِّ إِنّى مُعَذِّبٌ مِن قَومِكَ مِائَه أَلفٍ: أَربَعینَ أَلفا مِن شِرارِهِم وَسِتّینَ أَلفا مِن خیارِهِم فَقالَ: یارَبِّ هؤُلاءِ الشرارُ فَما بالُ الخیارِ؟! فَأَوحَى اللّهُ عَزَّوَجَلَّ إِلَیهِ: داهَنُوا أَهلَ المَعاصى فَلَم یغضِبُوا لِغَضَبى . خداى تعالى به شعیب پیامبر وحى فرمود كه: من صد هزار نفر از قوم تو را عذاب خواهم كرد: چهل هزار نفر بدكار را، شصت هزار نفر از نیكانشان را. شعیب عرض كرد: پروردگارا! بدكاران سزاوارند اما نیكان چرا؟ خداى عزوجل به او وحى فرمود كه: آنان با گنهكاران راه آمدند و به خاطر خشم من به خشم نیامدند . (كافى، ج۵، ص۵۶، ح۱)

رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله : مَن أمَرَ بِمَعروفٍ فلیكُنْ أمرُهُ ذلكَ بِمَعروفٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه وآله : كسى كه امر به معروف مى‏كند ، باید این كار را با شیوه خوبى انجام دهد . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

عَنْ أَبِی هُرَیرَةَ، قَالَ: " قُلْنَا: یا رَسُولَ اللَّهِ، إِنْ لَمْ نَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَلَمْ نَنْهَ عَنِ الْمُنْكَرِ، حَتَّى لَا نَدَعُ شَیئًا مِنَ الْمَعْرُوفِ إِلَّا عَمِلْنَا بِهِ، وَلَا شَیئًا مِنَ الْمُنْكَرِ إِلَّا تَرَكْنَاهُ، لَا نَأْمُرُ بِمَعْرُوفٍ وَلَا نَنْهَى عَنْ مُنْكَرٍ؟، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَسَلَّمَ: «مُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَإِنْ لَمْ تَعْمَلُوا بِهِ كُلِّهِ، وَانْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَإِنْ لَمْ تَنَاهَوْا عَنْهُ كُلِّهِ» (الأمر بالمعروف والنهی عن المنكر لابن أبی الدنیا . شعب الإیمان للبیهقی) و ایضًا عنه صلى الله علیه وآله – لَمّا قیلَ لَهُ : لا نَأمُرُ ولا نَنهى‏ إلّا بِما عَمِلنا بِهِ أو انتَهَینا عَنهُ كُلِّهِ- : لا ، بَل مُروا بِالمَعروفِ وإن لَم تَعمَلوا بِهِ كُلِّهِ ، وانهَوا عَنِ المُنكَرِ وإن لَم تَنتَهوا عَنهُ كُلِّهِ . رسول خدا صلى الله علیه وآله -در پاسخ به این سخن كه گفته شد : ما تنها به چیزهایى امر و نهى مى‏كنیم كه خودمان به طور كامل آنها را رعایت كنیم- : نه ، بلكه به خوبیها فرمان دهید هر چند خودتان به همه آنها عمل نكنید و از زشتیها باز دارید ، گرچه خود از همه آنها خوددارى نورزید . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ علی علیه السلام : إنّی لأَرفَعُ نَفسی أن أنهى‏ النّاسَ عَمّا لَستُ أنتَهی عَنهُ ، أو آمُرَهُم بِما لا أسبِقُهُم إلَیهِ بعَمَلی . امام على علیه السلام : من شأن خود را بالاتر از آن مى‏دانم كه آنچه را خودم ترك نمى‏كنم ، مردم را از آنها باز دارم ، یا به كارى فرمانشان دهم كه خود جلوتر به آن عمل نكنم . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ علی علیه السلام : لَعَنَ اللَّهُ الآمِرینَ بِالمَعروفِ‏ التّارِكینَ لَهُ ، والنّاهینَ عَنِ المُنكَرِ العامِلینَ بِهِ.  امام على علیه السلام : نفرین خدا بر كسانى كه به خوبى فرمان مى‏دهند و خود آن را فرو مى‏گذارند و بر كسانى كه از زشتى باز مى دارند و خود مرتكب آن مى‏شوند . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ علی علیه السلام : وانهَوا عَنِ المُنكَرِ وتَناهَوا عَنهُ ؛ فإنَّما اُمِرتُم بِالنَّهی بَعدَ التّناهی . امام على علیه السلام : نهى ازمنكركنیدوخودازآن بازایستید؛ زیرادستورداریدكه ابتداخود ازكارزشت باز ایستید وسپس دیگران رانهى كنید. (منتخب میزان الحكمه ومیزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : إنَّما یأمُرُ بِالمَعروفِ وینهى‏ عَنِ المُنكَرِ مَن كانَت فیهِ ثَلاثُ خِصالٍ : عامِلٌ بِما یأمُرُ بِهِ وتارِكٌ لِما ینهى‏ عَنهُ ، عادِلٌ‏ فیما یأمُرُ عادِلٌ فیما ینهى‏ ، رَفیقٌ فیما یأمُرُ ورَفیقٌ فیما ینهى‏ .

امام صادق علیه السلام : كسى (باید) امر به معروف و نهى از منكر كند كه سه خصوصیت در او باشد: (اوّل) به آنچه فرمان مى‏دهد ، خود عمل كند و آنچه را نهى مى‏كند ، خود نیز ترك گوید . (دوم) در امر و نهى خود عدالت را رعایت كند و (سوم) در امر و نهیش ، طریق ملایمت و نرمى پیش گیرد . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

رسولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله : مَن رَأى‏ مِنكُم مُنكَراً فَلْیُغَیِّرْهُ بِیدِهِ ، فإن لَم یستَطِعْ فبِلِسانِهِ ، فإن لَم یستَطِعْ فبِقَلبِهِ وذلكَ أضعَفُ الإیمانِ . پیامبر خدا صلى الله علیه وآله : هر یك از شما منكرى را دید ، باید با دست خود آن را تغییر دهد . اگر نتوانست ، با زبانش تغییر دهد (و اعتراض كند) و باز اگر نتوانست ، در قلبش آن را انكار كند و این ضعیف‏ترین مرحله ایمان است . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

عن النبی صلى الله علیه وآله : ألا لا یمنَعَنَّ أحَدَكُم هَیبَةُ النّاسِ أن یقولَ الحَقَّ إذا رَآهُ أن یذَّكَّرَ بِعِظَمِ اللَّهِ ، لا یقَرِّبُ مِن أجَلٍ ولا یبعِدُ مِن رِزقٍ . پیامبر خدا صلى الله علیه وآله : هان ! مبادا هراس از مردم مانع از آن شود كه فردى از شما حقّ را ببیند و نگوید . (كه حقّ‏گویى) نه اجلى را نزدیك مى‏كند و نه رزق و روزیى را دور مى‏گرداند . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ علی علیه السلام : مَن‏تَرَكَ إنكارَ المُنكَرِ بقَلبِهِ ویدِهِ ولِسانِهِ فهُوَ مَیتٌ بَینَ الأحیاءِ . امام على علیه السلام : كسى كه در برابر منكر با دل و دست و زبان خویش اعتراض نكند ، او مرده‏اى است در میان زندگان . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

عن علی علیه السلام : أمَرَنا رَسولُ اللَّهِ صلى الله علیه وآله أن‏ نَلقى‏ أهلَ المَعاصی بِوُجوهٍ مُكفَهِرَّةٍ .

امام على علیه السلام : رسول خداصلى الله علیه وآله به ما دستور داد كه با افراد گنهكار، با چهره ‏اى گرفته و درهم كشیده رو به رو شویم . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

الإمامُ الصّادقُ علیه السلام : حَسبُ المُؤمِنِ عِزّاً إذا رَأى‏ مُنكَراً أن یعلَمَ اللَّهُ ‏عزّ و جل مِن‏قَلبِه إنكارَهُ .

امام صادق علیه السلام : براى عزّت مؤمن همین كافى است كه هر گاه منكرى را ببیند ، خداوند عزّ و جل بداند كه دردل آن را انكارمى‏كند . (منتخب میزان الحكمه و میزان الحكمه ج6ص254به بعد)

پیامبر اکرم صلى ‏الله ‏و عليه ‏و ‏آله : مَن رَأى مِنكُم مُنكَرا فَليُغَيِّرهُ بِيَدِهِ، فَإن لَم يَستَطِع فَبِلِسانِهِ، فَإن لَم يَستَطِع فَبِقَلبِهِ و َذلِكَ أضعَفُ الإيمانِ . هر كس از شما منكرى ببيند بايد با دست و اگر نتوانست با زبان و اگر نتوانست با قلبش آن را تغيير دهد، كه پائين‏ ترين درجه ايمان همين (تغيير قلبى) است. (منبع: نهج الفصاحه ص 768، ح‏3010)

الإمامُ الصّادقُ عليه السلام في قولِهِ تَعالى :  «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم ناراً» لَمّا سَأَلَهُ أبو بَصیرً عَن وِقایَةِ الأهلِ  : تأمُرُهُم بِما أمَرَهُمُ اللّهُ ، و تَنهاهُم عَمّا نَهاهُمُ اللّه ُ عَنهُ ، فإن أطاعُوكَ كُنتَ قَد وَقَيتَهُم ، و إن عَصَوكَ فكُنتَ قَد قَضَيتَ ما عَلَيكَ . امام صادق عليه السلام  ـ در پاسخ به ابو بصير از آيه «خود و خانواده خود را از آتشی ...نگه دارید» که پرسید چگونه خانواده را باید از آتش نگه داشت -   فرمود : آنها را به انجام آنچه خدا فرمان داده است فرمان مى دهى و از آنچه خدا منعشان فرموده است منع مى كنى. اگر از تو اطاعت كردند آنان را از آتش حفظ كرده اى و اگر نا فرمانيت كردند، تو وظيفه ات را انجام داده اى. (تفسير القمّي : ۲/۳۷۷)

الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : لَمّا نَزَلَت هذِهِ الآيَةُ : «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم نارا» جَلَسَ رَجُلٌ مِنَ المُسلِمينَ يَبكي ، فقالَ : أنا عَجَزتُ عَن نَفسي ، كُلِّفتُ أهلي ! فقالَ لَهُ رَسولُ اللّه ِ صلى الله عليه و آله: حَسبُكَ أن تَأمُرَهُم بِما تَأمُرُ بِهِ نَفسَكَ ، و تَنهاهُم عَمّا تَنهى عَنهُ نَفسَكَ . امام صادق عليه السلام :چون آيه «خود و خانواده خود را از آتش نگه داريد» نازل شد، مردى از مسلمانان نشست و شروع به گريستن كرد و گفت: من خودم را نمى توانم حفظ كنم؛ حالا مسئوليّت خانواده ام نيز به عهده من گذاشته شد. رسول خدا به او فرمود: براى تو همين كافى است كه آنچه را به خودت فرمان مى دهى، به آنان نيز فرمان دهى و از آنچه كه خودت را منع مى كنى، آنان را نيز منع كنى. (مشكاة الأنوار : ۴۵۵/۱۵۲۷)

الإمامُ عليٌّ عليه السلام (في قولِهِ تَعالى : «قُوا أنفُسَكُم و أهليكُم ناراً) : عَلِّموا أهليكُمُ الخَيرَ . امام على عليه السلام (درباره آيه «خود و خانواده خود را از آتش نگه دارید) فرمود : به افراد خانواده خود كارهاى نيك را آموزش دهيد. (الترغيب و الترهيب : ۱/۱۲۱/۱۲)

يَأَيهَّا الَّذِينَ ءَامَنُواْ قُواْ أَنفُسَكمْ وَ أَهْلِيكمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَ الحِجَارَةُ عَلَيهَا مَلَائكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَّا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَرَهُمْ وَ يَفْعَلُونَ مَا يُؤْمَرُون‏ (تحریم آیه 6) ای کسانی که ایمان آورده اید ، خود و خانواده خود را از آتشی که آتشگیره اش مردم و سنگها هستند ، نگه دارید.فرشتگانی خشن و سختگیر بر آن آتش گماشته شده اند که خدا را در آنچه به آنان دستور دهد ، نافرمانی نمی کنند و همان کنند که دستور دارند.

مسائل امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر یعنی مردم را به کار نیک واداشتن و از کار زشت بازداشتن.

 وجوب امر به معروف و نهی از منکر

امر به معروف و نهی از منکر از واجبات و فرایض بسیار مهم و بزرگ اسلامی به شمار می‌رود، و افرادی که این فریضه‌ی بزرگ الهی را ترک می‌کنند یا در برابر آن بی‌تفاوتند گناهکار خواهند بود و کیفری سخت و سنگین در انتظار آنها است. امر به معروف و نهی از منکر نه تنها به اتفاق فقهای اسلام واجب است، بلکه اصل وجوب آن جزو ضروریات دین مبین اسلام به شمار می‌آید.

امر به معروف و نهی از منکر با رعایت شرایط آن یک تکلیف شرعی عمومی برای حفظ احکام اسلام و سلامت جامعه است و صرف توهم این که موجب بدبینی فاعل منکر یا بعضی از مردم نسبت به اسلام می‌گردد باعث نمی‌شودکه این وظیفه‌ی بسیار مهم ترک شود.

 محدوده‌ی امر به معروف و نهی از منکر

محدوده‌ی امر به معروف و نهی از منکر منحصر به قشر و صنف خاصی از مردم نیست و تمام اقشار و اصناف واجد شرایط را در بر می‌گیرد حتی بر زن و فرزند واجب است که هنگام مشاهده‌ی ترک معروف یا انجام حرام توسط پدر و مادر یا شوهر، به امر به معروف و نهی از منکر در صورت تحقق شرایط آن مبادرت کنند.

شرایط امر به معروف و نهی از منکر

۱. علم به معروف و منکر . ۲. احتمال تأثیر . ۳. اصرار بر گناه . ۴. نداشتن مفسده .

در امر به معروف و نهی از منکر شرط نیست که امر و نهی کننده به آنچه امر می‌کند عمل نماید و از آنچه نهی می‌کند اجتناب ورزد یعنی امر و نهی بر شخص گناهکار هم واجب است و او نمی‌تواند به عذر این که گناه می‌کند خود را از این وظیفه‌ی بزرگ تبرئه سازد. (این که در منابع دینی از افرادی که خود عمل نمی‌کنند و دیگران را به عمل وامی‌دارند و یا خود گناه می‌کنند و دیگران را از گناه باز می‌دارند مذمت و نکوهش بسیار شده برای این است که چرا خود عمل به وظیفه نکرده‌اند نه برای این که چرا امر و نهی کرده‌اند.

 مراحل و مراتب امر معروف و نهی از منکر

۱. امر و نهی قلبی . ۲. امر و نهی لسانی(زبانی) . ۳. امر و نهی عملی .

توجه: رعایت مراحل و مراتب امر به معروف و نهی از منکر واجب است یعنی تا به مرحله‌ی پایین‌تر مقصود حاصل می‌شود نباید وارد مرحله‌ی بالاتر شد.

۱. امر و نهی قلبی : مرحله‌ی اول امر به معروف و نهی از منکر، امر ونهی قلبی یا امر و نهی با قلب است. مقصود از امر و نهی قلبی، اظهار رضایت یا کراهت قلبی است یعنی مکلف باید رضایت قلبی خود را نسبت به معروف و تنفر و انزجار درونی خود را نسبت به منکر آشکار سازد و از این راه فردی که معروفی را ترک می‌کند و یا منکری را به جا می‌آورد را به انجام معروف و ترک منکر وارد سازد.

۲. امر و نهی لسانی : مرحله‌ی دوم امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی لسانی(زبانی) یا امر و نهی با زبان است. مقصود از امر و نهی زبانی این است که مکلف باید با گفتن از طرف بخواهد از منکر دست بردارد و معروف را انجام دهد.

۳. امر و نهی عملی : مرحله سوم امر به معروف و نهی از منکر، امر و نهی با دست(کنایه از اِعمال قدرت و به‌کار بردن جبر و زور) است. مقصود از امر و نهی عملی این است که مکلف باید با اِعمال قدرت و به‌کار بردن جبر و زور، طرف را از انجام منکر و ترک معروف باز دارد.

این‌که وظیفه‌ی مردم در امر به معروف و نهی از منکر در نظام جمهوری اسلامی، اکتفا به امر به معروف و نهی از منکر قلبی و زبانی است و مراتب دیگر آن بر عهده‌ی مسؤولین است فتوای فقهی است . (استفتائات مقام معظم رهبری)

نصيحت

عنه صلى الله عليه وآله : لِيَنصَحِ الرّجُلُ مِنكُم أخاهُ كنَصيحَتِهِ لنَفسِهِ . (منتخب ميزان الحكمه و ميزان الحكمه ج10ص54به بعد) .

الإمامُ الصّادقُ عليه السلام : يَجِبُ لِلمؤمنِ علَى المؤمنِ النَّصيحَةُ لَهُ في المَشهَدِ والمَغيبِ . (منتخب ميزان الحكمه و ميزان الحكمه ج10ص54به بعد)

موعظه

عنه عليه السلام : المَواعِظُ صَقالُ النُّفوسِ ، وجَلاءُ القُلوبِ .  (منتخب ميزان الحكمه و ميزان الحكمه ج10ص539به بعد) .

عنه عليه السلام : بالمَواعِظِ تَنجَلي الغَفلَةُ .  (منتخب ميزان الحكمه و ميزان الحكمه ج10ص539به بعد)

مشاوره

الإمامُ علي عليه السلام : الاستِشارةُ عَينُ الهِدايَةِ ، وقد خاطَرَ مَنِ استَغنى‏ بِرَأيِهِ . (منتخب ميزان الحكمه و ميزان الحكمه ج5)

عنه عليه السلام : لا ظَهِيرَ كالمُشاوَرَةِ .

امير المؤمنين عليه السّلام در اثناء خطبه ای مي فرمايد: «وَلا مُظاهَرَهَ اَوْثَقُ مِنَ الْمُشاوَرَهِ ؛ (نهج البلاغه، کلمات قصار)

امام صادق عليه السّلام : اِسْتَشِرْ في اَمْرِکَ الَّذينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ.  (وسائل)

امير المؤمنين عليه السّلام : مَنِ اسْتَبَدَّ بِرأْيِهِ هَلَکَ وَ مَنْ شاوَرَ الرِّجالَ شارَکَها في عُقُولِها. (وسائل)

کتاب اهداف قیام امام حسین در زیارات : نوشته حجة الاسلام سیدمحمد باقری پور