شتاب عربستان وترکیه به سوی چشم‌انداز علمی ایران !

شتاب عربستان وترکیه به سوی چشم‌انداز علمی ایران !

در فاصله کمتر از 2 سال تا زمان هدف‌گذاری سند چشم انداز1404 برای تثبیت جایگاه اول علم و فناوری ایران در منطقه، عربستان و ترکیه پیشتازی ما در تولید علم 7 رشته را از آن خود کردند

مصطفی عبدالهی – بازگشایی مجدد سفارت عربستان در ایران که امروز یا همین روزها انجام می شود، نه فقط از نظر سیاسی که از نظر علمی هم برای ما مهم است؛ چرا که برای سال 1404 و روزی که می خواهیم جشن تحقق سند چشم انداز کشورمان در حوزه علم و فناوری را برگزار کنیم، ترک ها و عربستانی ها باید به دلیل موفقیت شان در اجرای این سند مهمان ویژه ما باشند و تجلیل شوند!

آبان 1382 و ابلاغ یک سند کلان

دوازدهم آبان سال 82، روزی بود که سند چشم انداز 1404 ابلاغ شد؛ سندی شامل ابعاد مختلف که یک بخش مهم آن حوزه علمی بود و طبق آن، ما باید تا دو سال دیگر، جایگاه اول علم و فناوری در سطح منطقه آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) را داشته باشیم؛ آن هم با تاکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم. حالا 20 سال از زمان ابلاغ این سند گذشته و دستاوردها و موفقیت‌های علمی ما طی این دو دهه نیز، بسیار درخشان بوده است. در سال2021، رتبه 15 تولید علم در جهان را کسب کرده و در فهرست هزار دانشگاه برتر جهان هم، دوازدهمین کشور دارای بیشترین دانشگاه ها بوده ایم،اما این سکه روی دیگری هم دارد که به نظر می رسد چشم ها را به روی آن بسته ایم.

تنزل 41 درصدی و 7 جایگاه از دست رفته

هرچند شتاب علمی ما در این دو دهه بسیار خوب بوده، اما گزارش های رسمی نشان می دهد از شتاب علمی کشورهای همسایه غافل بوده و شاید هم آن ها را دست کم گرفته ایم. استناد این ادعا، به گزارش 2022 نظام رتبه بندی «سایمگو» است که فرهیختگان هم آن را بازنشر کرده است. طبق این گزارش، رتبه علمی ایران در منطقه خاورمیانه (به استناد مقالات منتشر شده معتبر)، در سال گذشته دچار افول شده و اگرچه همچنان در 10 حوزه از 27 حوزه موضوعی، رتبه نخست را داریم، اما به نسبت سال 2021 که 17 رتبه نخست داشتیم، 7 حوزه را به رقبای منطقه ای واگذار کرده ایم؛ یعنی افت 41 درصدی در تعداد رتبه های نخست. طبق این گزارش، عربستانی ها با انتشار مقالات بیشتر، در 6 حوزه جایگاه نخست را از ما گرفته اند؛ مهندسی شیمی، شیمی، علوم مواد، ریاضیات، فیزیک، فارماکولوژی، سم‌شناسی و داروسازی. این همه ماجرا نیست و ترکیه هم در سال 2022 رتبه نخست ما در حوزه «علوم تصمیم‌گیری» را از چنگ مان درآورده است.

حرکت سایه به سایه

نگرانی مان باید بیشتر هم شود وقتی که بدانیم شتاب علمی کشورهای همسایه در حوزه تولید علم، فاصله شان را با ما که در سال 2021 با سرآمدی در 17 رشته پیشتاز منطقه بودیم، کمتر کرده است. حالا عربستانی ها در 8 رشته و ترک ها در 8 رشته، رتبه نخست تولید علم در منطقه را دارند. ما با عربستانی ها و ترک ها در 16 رشته از 27 رشته این نظام رتبه بندی، رقابتی دوشادوش داریم و رتبه های اول تا سوم را به دست آورده ایم. اگرچه از این منظر می توان به جبران فاصله نه چندان زیاد تعداد مقالات و استنادهای منتشر شده و باز پس گرفتن جایگاه های نخست از دست رفته امیدوار بود، اما از سوی دیگر باید خطر از دست دادن سرآمد بودن در 10 حوزه باقی مانده را هم جدی گرفت.

و 5 رقیب دیگر

همان طور که گفتیم، رقبای منطقه ای جدی ما در این رقابت علمی، عربستان و ترکیه هستند و فاصله تعداد مقالات و استنادهای دیگر کشورها با این سه کشور برتر در بیشتر رشته ها زیاد است و به راحتی قابل جبران نیست، اما تعدد تکرار برخی نام ها در جمع 5 کشور برتر این رتبه بندی، زنگ خطر دیگری برای بیشتر شدن رقبای جدی ماست. مصر، امارات، اردن، عراق و رژیم صهیونیستی، 5 رقیب دیگر منطقه ای هستند که نامشان در تمامی 27 حوزه موضوعی ثبت شده است.

یک نگرانی عمیق

می دانیم که ارزیابی جایگاه علم و فناوری کشورهای مختلف، صرفا به استناد تعداد مقالات معتبر و میزان استنادهای صورت گرفته به آن نیست و ملاک های متعدد دیگری هم برای سنجش آن وجود دارد،اما چه کنیم که بررسی شتاب کشورهای همسایه برای دستیابی به آن شاخص ها و ملاک ها هم به نظر بیشتر و هوشمندانه تر از ما دیده می شود. مثل عربستانی که پروژه ایجاد شهر هوشمند «نئوم» تا سال 2025 را کلید زده یا امارات که سرمایه گذاری سنگینی در حوزه هوش مصنوعی و فناوری‌های نوین انجام داده است. بماند که در کنار شتاب همسایگان، حرکت کُند ما، مشکلات محققان و پژوهشگران، نگرانی از مهاجرت نخبگان و ده ها دلیل دیگر وجود دارد که ما را درباره تحقق سند چشم انداز1404 در بخش علم و فناوری بیشتر نگران می کند.

نیازمند توسعه پژوهش های مشترک و همکاری های بین المللی

شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان، یکی از مراکز علمی کشور است که «دستیابی به سند چشم‌انداز و جایگاه نخست علم و فناوری در منطقه» را جزو اهداف خود تعیین کرده است. دکتر «احسان یزدیان» معاون این شهرک در گفت و گو با خراسان درباره شتاب کشورهای همسایه در تولید علم اظهار می کند: این یک موضوع جدی است که باید به آن توجه کرد و از آن غفلت نکرد. یزدیان می افزاید: بخشی از شتاب علمی کشورهای همسایه به دلیل ایجاد مشوق ها و حمایت های گسترده برای محققان دیگر کشورهاست که به شکل گیری همکاری های علمی و پژوهشی مشترک منجر می شود و رتبه تولید علم آن ها را ارتقا می دهد. وی تصریح می کند: ما هم باید در کنار ظرفیت داخلی، همکاری های بین المللی در حوزه علم و فناوری را تقویت کنیم که وزارت علوم هم در این زمینه برنامه ریزی داشته، اما در عمل به دلیل مشکلاتی مانند مسائل سیاسی و اقتصادی، اجرای آن با مشکل مواجه شده است. یزدیان ادامه می دهد: در کنار تولید علم، باید حوزه مهم تجاری سازی فناوری، ایجاد بازار بین المللی برای گروه هایی مانند شرکت های دانش بنیان و همچنین همکاری فنی با شرکت های بین المللی را مدنظر داشته باشیم که حرکت علمی کشور با شتاب بیشتری دنبال شود.

چندثانیه خبر داد: در پی حضور بدون حجاب باران کوثری در مراسم تشییع مرحوم حسام محمودی، برای وی پرونده قضایی تشکیل و به مجتمع قضایی ارشاد ارسال شده است.در روزهای گذشته شاهد کشف حجاب برخی دیگر از بازیگران خانم از جمله افسانه بایگان، فاطمه معتمدآریا، پانته‌آ بهرام و کتایون ریاحی هم بودیم که برای آن ها هم پرونده قضایی تشکیل و به مراجع قضایی ارسال شده بود.