شکل گيري نظميه به شيوه نوين در ايران، با اقدامات ميرزا تقي خان اميرکبير آغاز شد. او افزون بر تأسيس «سازمان خفيه» که فعاليت هاي اطلاعاتي و ضداطلاعاتي را توأمان انجام مي داد، تعدادي قراولخانه در تهران تأسيس کرد و مأموراني را براي برقراري امنيت در مناطق مختلف اين شهر، در آن ها گمارد. با اين حال، پس از شهادت اميرکبير، موضوع قراولخانه ها و شيوه نوين برقراري نظم و امنيت نيز، مدتي به فراموشي سپرده شد. تا اين که، ميرزا حسين خان سپهسالار دوباره قراولخانه هايي را که امير تأسيس کرده بود، راه اندازي کرد و بر تشکيلات آن، نام «نظميه» گذاشت.

ميرزا حسين خان سپهسالار، فردي به نام «محمدعلي خان» را به عنوان رئيس نظميه منصوب کرد. شايد بتوان «محمدعلي خان» را نخستين رئيس نظميه ايران ناميد. با وجود اين، تشکيلات نظميه در ايران، هنوز از انتظام مناسب برخوردار نبود و به سازماندهي و آموزش هاي ويژه نياز داشت. همين مسئله باعث شد ناصرالدين شاه در سفر دوم خود به فرنگ، يک نظامي اتريشي به نام «کنت دو مونت فرت» را براي تأسيس اداره پليس در ايران استخدام کند و با خود به ايران بياورد.

«مونت فرت» نخستين نظامنامه پليس ايران را تهيه کرد و به امضاي شاه رساند. او تعهد داده بود با تربيت 400 پليس پياده و 60 پليس سوار، امنيت شهر تهران را تأمين کند. ناصرالدين شاه فرمان اجراي نظامنامه «مونت فرت» را به کامران ميرزا، حاکم تهران، داد و به اين ترتيب، نخستين اداره پليس شهر تهران، با نام «اداره جليله پليس دارالخلافه و احتسابيه» در خيابان الماسيه(باب همايون) تهران تأسيس شد و مردم ايران با واژه پليس آشنا شدند. «کنت دو مونت فرت» حدود 15 سال رئيس نظميه ايران بود، تا اين که در جريان جنبش تنباکو از سوي شاه به قصور متهم و از کار برکنار شد و سيدعبدا... انتظام السلطنه جاي او را گرفت. اما رياست انتظام السلطنه هم دوام چنداني نداشت و خيلي زود او را هم از کار برکنار کردند. تغيير رياست نظميه، تا پيروزي انقلاب مشروطه ادامه داشت، به طوري که طي 15 سال، سيزده نفر به رياست نظميه منصوب و سپس معزول شدند.

تشکيلات نظميه در ايران، طي سال هاي ابتدايي پس از پيروزي انقلاب مشروطه و نيز، در دوره استبداد صغير، وضع بدي پيدا کرد و حتي مدتي بدون رئيس باقي ماند، تا اين که در دوران نيابت سلطنت عضدالملک، مجلس دوم مشروطه تصميم گرفت براي تأمين امنيت شهرها، تشکيلات منظمي را ايجاد کند. در پي اين تصميم، «اداره کل نظميه» ايران تأسيس و يپرم خان به رياست آن منصوب شد. يپرم خان، تعدادي از نيروهاي قزاقخانه و سازمان هاي پراکنده انتظامي را استخدام کرد و به آن ها درجه افسري داد. با اين حال، اين تشکيلات نتوانست انتظارات را برآورده کند و مدتي بعد، خود به مشکلي براي نظم و امنيت عمومي تبديل شد. پس از آن، ناصرالملک، نايب السلطنه که مدت ها در اروپا زندگي کرده بود، تصميم گرفت با استفاده از الگوي اروپايي ها، براي تشکيلات نظميه در ايران دو سازمان، يکي براي شهر و ديگري براي روستا، ايجاد کند. به اين ترتيب، سه افسر سوئدي به سرپرستي «يالمارسن» توسط دولت ايران استخدام شدند تا تشکيلات ژاندارمري را در کشور راه اندازي کنند. «يالمارسن» طي مدت کوتاهي توانست ژاندارمري را راه اندازي و با تربيت افسران کارآزموده و لايق، آن را به سازمان انتظامي کارآمدي تبديل کند. با توجه به رضايت مجلس از عملکرد «يالمارسن»، او در سال 1291ش اجازه يافت با استخدام عده اي افسر سوئدي، تشکيلات نظميه ايران را بر اساس موازين اروپايي سازماندهي کند.

«يالمارسن» پس از تصويب مجلس شوراي ملي، هيئتي سه نفره از افسران سوئدي را براي سازماندهي تشکيلات نظميه ايران استخدام کرد. رياست اين هيئت برعهده سرهنگ وستدهال بود. او براي سازماندهي نظميه تلاش فراواني کرد. براي نخستين بار 8 کميساري(کلانتري) در تهران تشکيل شد و علاوه بر استخدام نيروهاي جديد با عنوان «آژان»، عده زيادي از فارغ التحصيلان مدارس سن لويي، ايران، آلمان و مدرسه آمريکايي ها به استخدام نظميه درآمدند و در يک آموزشگاه افسري تحت تعليم قرار گرفتند. دوره اين آموزشگاه که در واقع نخستين دانشکده پليس ايران محسوب مي شد، يک سال بود. بسياري از افسران نظميه که بعدها به رياست تشکيلات شهرباني ايران رسيدند، در همين مدرسه تحت آموزش قرار گرفتند؛ افرادي مانند سرپاس رکن الدين مختاري، سرپاس زادسر و سرپاس سيف.وستدهال تا سال 1302ش در ايران بود. او خدمات شاياني به نظميه ايران کرد. در زمان وستدهال، آژان ها موظف به فراگيري سواد خواندن و نوشتن بودند. او براي نخستين بار کلاس هاي کارآگاهي، کشف جرم و بازجويي را به شيوه نوين در ايران برگزار و جزواتي به زبان فارسي براي افسران و مأموران نظميه منتشر کرد. وستدهال و نيروهاي تربيت شده اش نقش مهمي در کشف تشکيلات کميته مجازات داشتند.

با قدرت گرفتن رضاخان و رسيدن او به مقام نخست وزيري، به خدمت وستدهال و همکاران سوئدي وي خاتمه داده شد و سرهنگ محمد درگاهي، رئيس دژباني، به رياست نظميه رسيد. در دوران درگاهي، نظميه ايران حالتي متمرکز به خود گرفت. تا پيش از آن نظميه ولايات مختلف، مستقل بود، اما در زمان درگاهي اين استقلال اداري از بين رفت و تشکيلات نظميه زير نظر رياست شهرباني کل کشور قرار گرفت. درگاهي تا سال 1307ش رئيس نظميه ايران بود. در اين سال، رضاخان سرهنگ سالارنظام(سرلشکر کوپال مجدي) از افسران سابق ژاندارمري را رئيس نظميه کرد. در دوره سالار نظام، تشکيلات نظميه به تجهيزات نوين مجهز شد. پس از سالار نظام، فضل ا...زاهدي، مدت کوتاهي به رياست نظميه رسيد، اما در پي فرار چند زنداني از زندان قصر، برکنار شد و جاي خود را به سرلشکر آيرم داد. در دوره آيرم، به دستور رضاخان، سازمان پليس سياسي ايران، با هدف تعقيب و جاسوسي از مخالفان شاه تأسيس و خيلي زود به سازماني مخوف تبديل شد. بناي عمارت شهرباني فعلي در زمان آيرم شروع شد و به پايان رسيد. پس از آيرم، رکن الدين مختاري رئيس شهرباني کل کشور شد. او تا سال 1320 اين مسئوليت را برعهده داشت. از سال 1313ش به بعد عنوان شهرباني، جاي نظميه را گرفت و واژه کلانتري جايگزين کميساري شد.

تشکيلات نيروي انتظامي ايران، متشکل از شهرباني و ژاندارمري، ساختار خود را، با برخي تغييرات جزئي و مقطعي، تا سال 1370هـ.ش حفظ کرد. در اين سال، با ادغام شهرباني، ژاندارمري و کميته هاي انقلاب اسلامي، نيروي انتظامي جمهوري اسلامي ايران شکل گرفت.